Elde olan kavramları tek tek genele yaymak olarak değerlendirilen tümevarım kavramı özelden genele giden bir akıl yürütme türüdür. Örnek verecek olursak; Gözlemlediğim Bari köyünde köyden kente giden çocuklar çok fazladır. Canlılar dünyasında sadece insanlar akıl yürütme ve sanat yapabilirler. İnsanlar bilim ve sanata ulaşmak için deneyimlerden yola çıkarlar. Birçok deneyimden sadece bir tane tümel yargı ortaya çıkmaktadır. Tümel yargı tekrarlanma olasılığı yüksek olan ve deneme yapılabilen bilgiler bütünüdür. Dolayısıyla insan doğasında düşünme yetisi böyle çalışmaktadır.
Yazıda Neler Var?
Aristoteles ve Bilimsel Araştırma Adımları
Tümevarım ve tümden gelim kavramlarına ulaşmak ve bu kavramlardan tümevarım kavramı açıklamasını öğrenmek için öncelikle Aristoteles’in düşüncelerini gözlemlememiz gerekiyor. Aristoteles’in düşüncesine göre bilimsel araştırma adımları şunlardır:
- Deneyim
- Deneyimle birlikte açıklayıcı ilkelere ulaşılır
- Bu deneyimleri tek tek gözlemleyerek yükselmek, insana özgü bir beceridir.
- Sonuç olarak bütün bulgulardan bir tümel yargı elde edilir.
Tümevarım Kavramının Üzerine
Aristoteles, 2 tür tümevarım kavramı’ndan söz eder:
- Tam Tümevarım
- Eksik Tümevarım
Bu iki tümevarım da düşünceleri özelden genele yaymak olarak değerlendirilir. Tam tümevarım kavramı sınırlı sayıdaki türleri uygulama düşüncesir. Buna biyolojiyi örnek verebiliriz. Eksik tümevarım ise bireysel olan nesneler veya olaylar bütünü hakkındaki şeyleri onları üyesi olduğu herhangi bir tür hakkındaki genellemelerin temeli olarak kabul eder veya daha yüksek olan bir tür hakkındaki ifadeyi cins hakkında olan genelleme temeline göre düşünmektir. Bir şeyi ifade ederken de bunu yapıyoruz. Mesela Aristoteles, bir şeyi ifade ederken, anlamını söylerken o şeye yakın bir cinsle ayrımına göre yorumlamaktadır. Aristoteles’in aradığı en önemli şey zorunluluktur.
Örneğin; “İnsan düşünen hayvandır” cümlesinde düşünen kısım ayrımdır. Hayvan kısmı ise yakın cinstir. Mesela yine bir örnekte “insan gülen bir hayvandır” cümlesi buna göre değildir. Çünkü her insan gülmez. Gülmek istemeyen insanlar da vardır. Gülme eyleminde bir zorunluluk yoktur. Ama düşünme yetisi sadece insana özgü olduğu için, düşünmeyen canlı insan değildir. Düşünme yetisi insan olmak için bir zorunluluktur.
Eğiticinin Eğitimi Sitemizi Twitter hesabımızdan yeni gelişmeleri takip edebilirsiniz.
